Z wielką przyjemnością prezentuję Państwu wyjątkowy wywiad z wybitną autorką, Felicią Berliner. Jej debiutancka powieść Szmuc zelektryzowała czytelników na całym świecie, poruszając trudne i kontrowersyjne tematy z niezwykłą wrażliwością i głębią. Dzięki uprzejmości Wydawnictwa Echa (wydawnictwo Czarna Owca) mogłam zadać autorce pytania, które dotyczą nie tylko jej powieści, ale także procesu pisania, inspiracji oraz spostrzeżeń na temat tożsamości, seksualności i społecznych oczekiwań.
- Twoja powieść Szmuc bada wysoce kontrowersyjny i delikatny temat – uzależnienie młodej ortodoksyjnej Żydówki od pornografii. Co skłoniło Cię do stworzenia tak odważnej narracji, czy obawiałaś się potencjalnych negatywnych reakcji?
Felicia Berliner: Skomplikowane związki między wiarą a seksualnością to dla mnie niezwykle płodne pole do eksploracji jako pisarki. Rajzla, bohaterka Szmuca, doświadcza swojej seksualnej ciekawości i pragnienia jako konfliktu z tym, czego nauczyła się jako ultraortodoksyjna młoda kobieta. Jak może pogodzić rosnącą świadomość seksualnej przyjemności i swoje intymne połączenie z Bogiem? Jako pisarka, bardzo chciałam zbadać dylemat Rajzly. Tak, to jest odważne, jak to nazywasz, ukazać na stronach książki zarówno głęboką wiarę kobiety, jak i jej seksualność.
Dominujące siły patriarchalne i heteronormatywne w wielu społeczeństwach sprzeciwiają się książkom, które celebrują różnorodne tożsamości i orientacje seksualne oraz ich odkrywanie. W USA obecnie rosną wysiłki, aby takie książki zakazać. Podejrzewam, że osoby z ściśle religijnych społeczności, zarówno w USA, jak i tutaj w Polsce, nie będą największą grupą odbiorców Szmuca, chyba że będą czytać go potajemnie.
Cieszę się, mogąc powiedzieć, że reakcje na książkę były bardzo pozytywne i przychylne. Tak wiele osób pokochało Rajzlę i utożsamiło się z jej dylematem! Zbyt wielu ludziom mówiono, że muszą odrzucić istotną część swojej tożsamości, aby być akceptowanymi w swoich rodzinach i społecznościach. Szmuc to historia o konkretnej ultraortodoksyjnej kobiecie, ale jej walka o przynależność do rodziny, nie porzucając przy tym samej siebie, nie rezygnując ze swoich pragnień, ma uniwersalny rezonans.
- Z ożywieniem opisujesz napięcie między światem religijnej ortodoksji a światem pornografii. Czy przeprowadziłaś jakieś konkretne badania, aby przedstawić te kontrastujące sfery w tak uderzający sposób?
Szmuc to powieść, a materiał źródłowy pochodzi z mojej wyobraźni. Jestem wdzięczna za moje całe życie związane z ortodoksją, poprzez rodzinę, przyjaciół i kulturę. Chodziłam do ortodoksyjnej żeńskiej jesziwy aż do końca szkoły średniej, więc mogę sobie wyobrazić doświadczenie Rajzly dotyczące ograniczeń nałożonych na młode kobiety, jej zanurzenie w żydowskiej modlitwie i religijnych rytuałach, oraz jej szok po zetknięciu się z pornografią.
Dla czytelników, którzy są zainteresowani dowiedzeniem się więcej o ultraortodoksyjnych społecznościach, polecam wiele ostatnich wspomnień, które dzielą się relacjami z pierwszej ręki o dorastaniu w światach chasydzkich: Becoming Eve Abby Chava Stein; All Who Go Do Not Return Shulema Deena oraz Unorthodox Debory Feldman, to tylko kilka wspaniałych przykładów.
- Walka Rajzly o pogodzenie swojej tożsamości z religijnymi i społecznymi oczekiwaniami jest centralnym elementem fabuły. Czy możesz opowiedzieć, jak rozwijałaś jej postać i czego chciałaś, aby czytelnicy wynieśli z jej podróży?
Rozwijałam postać Rajzly unikając łatwych odpowiedzi. Jej dylemat jest autentyczny. Jej związek z wiarą i rodziną jest bardzo realny, podobnie jak przebudzenie, które doświadcza, odkrywając swoją seksualność. Niektórzy czytelnicy mogą powiedzieć, że MUSI uciec od religijnych ograniczeń, które ją krępują w poznawaniu swojej seksualności. Inni czytelnicy mogą powiedzieć, że MUSI przestrzegać praktyk religijnych i oczekiwań rodziny, którą kocha, i która kocha ją. Tym, co chcę, aby czytelnicy wynieśli z podróży Rajzly, jest to, że wymaganie porzucenia części siebie, aby się dopasować, powoduje prawdziwe szkody. Zamiast poddać się temu wymaganiu, przesłanie Szmuca brzmi: Bądź całością! Bądź wszystkimi częściami siebie!
- Twoją książkę chwalono za surowość i głębię emocji. Jako pisarka, jak podchodzisz do pisania scen, które są tak intensywne i osobiste, i czy masz jakieś rady dla innych pisarzy, którzy zajmują się podobnymi tematami?
Najbardziej surowe i emocjonalne części książki to spotkania Rajzly z internetową pornografią. To, co umożliwiło mi napisanie tych intensywnych scen – a właściwie to, co uczyniło koniecznym napisanie ich i pozostawienie w książce – to moje zaangażowanie w śledzenie przebiegu doświadczeń Rajzly. Jako pisarka, musiałam wyobrazić sobie szmuc (dosłownie: brud) tak, jak widziałaby go Rajzla. Wybrałam postać, która nigdy wcześniej nie była narażona na pornografię, a nawet nie znała słów określających seks, aby mogła przekazać pełen szok i pokusę, jakie to dla niej oznaczało. Zanurzenie Rajzly w pornografię staje się metaforą jej spotkania z życiem poza rodziną. Ze współczesnością.
- Czy pisanie Szmuca wpłynęło lub zmieniło Twoje poglądy na religię, seksualność, czy społeczeństwo w jakikolwiek sposób?
W wielu częściach USA – nie tylko w społeczności chasydzkiej – ludziom mówi się, że nie powinni czytać pewnych książek, nie powinni dyskutować na temat seksualności. Ludziom mówi się, że muszą być na określony sposób, aby przynależeć do tego społeczeństwa, aby się wpasować. Szmuc opowiada o walce młodej kobiety, która musi wybierać między swoim seksualnym odkrywaniem – swoim poczuciem siebie – a rodziną i społecznością. Napisałam tę książkę jako protest przeciwko wymogowi wyboru między częściami siebie, aby pasować.
Epigraf w książce pochodzi od autorki Maggie Nelson, która napisała, że oczekiwanie, że ktoś będzie prowadził życie zgodne tylko z jednym schematem, jest niewykonalne. Na pewno mogę utożsamić się z Rajzlą, która nie chce być umieszczona w jednym pudełku! Chce być pełnym człowiekiem, nie rezygnować z kawałków siebie. Chce podążać za społecznymi oczekiwaniami swojej społeczności i zasadami religijnymi, ale jest to niemożliwe do zrealizowania. Nie może być “ograniczona tylko do jednej rzeczy”.
- Czy możesz podzielić się nieco swoim procesem pisania Szmuca? Czy była jakaś scena czy aspekt historii, które były szczególnie trudne do napisania?
Na pewno trudno było napisać zakończenie książki. Wielu pisarzy zaczyna od stworzenia planu, ale ja tak nie pracuję. Nie wiedziałam, jak skończy się ta historia! Zamiast tego musiałam podążać za Rajzlą przez zakręty i zwroty w jej dylematach. Musiałam odkryć razem z nią różne wybory, które podejmie, aby w końcu znaleźć swoją drogę, która pozwoli jej pójść do przodu.
Bardzo dziękuję autorce za odpowiedzi na pytania!
